Na mocy ustawy z 9 kwietnia 1938r., które zaczęły obowiązywać od 1 kwietnia 1939r., powiat konecki, z wyjątkiem gmin miejskich Skarżysko-Kamienna i Szydłowiec oraz gmin wiejskich Bliżyn i Szydłowiec, wyłączono z województwa kieleckiego i przeniesiono do województwa łódzkiego.
     Struktury Służby Zwycięstwu Polsce miały opierać się na przedwojennych granicach województwa, ale w tym przypadku uczyniono odstępstwo od tej zasady. Wpływ na taką decyzję miały zapewne wieloletnie więzy łączące Końskie z województwem kieleckim. Największe znaczenie miał jednak fakt, że od jesieni 1939r. był to także teren działania Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego majora Henryka Dobrzańskiego „Hubal” oraz organizowanej przez niego organizacji Okręg Bojowy, które w grudniu zostały podporządkowane SZP. To właśnie struktury Okręgu Bojowego przekazane Dowódcy Wojewódzkiemu SZP w Kielcach stały się podstawą organizacji Obwodu Końskie SZP.

Teren

     W 1939r. Powiat Miechów wchodził w skład województwa kieleckiego i składał się z następujących miast: Miechów, Proszowice i Słomniki oraz gmin wiejskich: Chodów , Gruszów, Igołomia, Iwanowice, Miechów-Jaksice, Kacice , Klimontów , Koniusza, Kowala, Kozłów, Książ Wielki, Luborzyca, Łętkowice, Michałowice, Niedźwiedź , Nieszków, Pałecznica, Racławice, Rzerzuśnia (obecna pisownia to Rzeżuśnia), Szreniawa, Tczyca, Wawrzeńczyce, Wielko-Zagórze, Wierzbno.
     Działalność konspiracyjna w powiecie została zapoczątkowana już w październiku 1939r. Z inicjatywy ówczesnego burmistrza Miechowa Tadeusza Lecha, 5 października 1939r., w mieszkaniu Henryka Zaporskiego przy Rynku 1 doszło do spotkania najważniejszych osób w mieście. W spotkaniu udział wzięli: Stanisław Danek, organista Franciszek Grzebieluch, inż. Andrzej Latała, Tomasz Karkowski, inż. Piotr Massalski, Lucjan Niedźwiecki, Stefan Olkusiński, lekarz powiatowy dr Jerzy Pietruszewski, ks. Mieczysław Pocieja, ks. Stefan Podsiedlik, Piotr Spiechowicz i Marian Urbański. Powołali oni radę konspiracyjną, której zadaniem było podtrzymywanie ducha patriotycznego wśród mieszkańców. W niedługim czasie do rady dołączyły kolejne osoby. Z chwilą tworzenia na terenie powiatu organizacji konspiracyjnych zasilili oni ich struktury i rada formalnie przestała istnieć.

Organizacja Orła Białego

     Nad przynależnością organizacyjną powiatu w strukturach konspiracyjnych największy wpływ miały decyzje kierownictwa Organizacji Orła Białego, dla których podstawą był nie podział administracyjny kraju ale teren przedwojennych Okręgów Wojskowych. Już podczas narady w dniach 29-30 września 1939r. ustalono, że teren powiatów Pińczów, Miechów i Olkusz będą wchodziły w skład Okręgu Kraków.
     Nie natrafiliśmy na źródła potwierdzające fakt tworzenia struktur organizacji na terenie powiatu bowiem jeszcze w październiku 1939r. organizacja podporządkowała się Służbie Zwycięstwu Polsce. Niewątpliwie jednak decyzja o zasięgu organizacji miała poważny wpływ na późniejszą podległość organizacyjną struktur konspiracyjnych tworzonych w powiecie.

Służba Zwycięstwu Polsce

     W październiku, krakowski ośrodek SZP nawiązał kontakt z przebywającym w miechowskim kpt. Łukaszem Grzywacz-Świtalskim, który pod pseudonimem „Ryszard” zaczął tworzyć struktury Inspektoratu Miechów obejmującego powiaty: Pińczów, Miechów i Olkusz.
     W krótkim czasie zorganizował on pierwszą komórkę SZP, której członkami byli: ppor. rez. Inż. Tadeusz Jakubczak, por. Julian Kajdy, instruktor upraw tytoniowych Antoni Łasak, architekt powiatowy por. rez. inż. Piotr Massalski, nauczyciel gimnazjalny ppor. rez. Józef Pluta, inspektor szkolny por. rez. Julian Stanik i nauczyciel gimnazjalny Kazimierz Świtalski.
Organizacja zaczęła się szybko rozrastać, a dzięki pierwszym konspiratorom nawiązano kontakty z grupami konspiracyjnymi praktycznie w każdej gminie tworząc Obwód Miechów.

Dwuwładza

     Z takim samym zadaniem w miechowskie przybył jesienią (prawdopodobnie listopad 1939r.) kapitan Roman Ludwik Bielawski „Jeleń”, pochodzący z wioski Pojałowice koło Miechowa. Na rozkaz Dowódcy Wojewódzkiego SZP w Okręgu Kielce miał zostać Inspektorem Miechowskim i zorganizować konspirację na terenie powiatów: Miechów, Pińczów i Olkusz.
     Powstał więc swoisty system dwuwładzy. Bardzo szybko jednak obaj nominowani na inspektorów spotkali się w mieszkaniu Ignacego Nowickiego w Podmiejskiej Woli. Ustalono, że do czasu uregulowania tej sprawy obaj będą ze sobą ściśle współpracować. Prawdopodobnie jeszcze w grudniu dowództwo SZP wyższego szczebla, że Inspektorem Miechowskim pozostaje Ł. Grzywacz-Świtalski, a teren podlega Okręgowi Kraków SZP. Szukając kompromisu, zaproponowano kpt. Bielawskiemu stanowisko zastępcy inspektora bądź komendanta któregoś z obwodów. Bielawski propozycji nie przyjął i po przekazaniu swoich kontaktów opuścił teren i udała się do Kielc.

Podsumowanie

     Z całą stanowczością należy stwierdzić, że mimo iż powiat miechowski wchodził w skład województwa kieleckiego i poczynając od czasu SZP powinien tworzyć struktury konspiracyjne w ramach Okręgu Kielce, to faktycznie należał on do Okręgu Kraków SZP. Stan ten został potwierdzony rozkazami z połowy 1940r.

Źródła

Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Grzywacz-Świtalski Ł.: Z walk na Podkarpaciu,
Nieczuja-Ostrowski B.M.: „Inspektorat AK „Maria” w walce.

Początek konspiracji

     Już w październiku 1939r.na terenie powiatu zaczęły powstawać pierwsze samodzielne organizacje konspiracyjne. W Wolbromiu sekretarz Sądu Grodzkiego Tomasz Krężel doprowadził do spotkania na plebanii miejscowej parafii w którym wzięli udział:: Julian Bratek, Zygfryd Kryska, Ryszard Staszkiewicz, Antoni Wolski i Zygmunt Żuchowicz. Utworzyli oni organizację, która szybko zaczęła powiększać swoje szeregi, a z biegiem czasu weszła w skład SZP. W podobny sposób powstawało wiele innych grup.
     Inaczej potoczył się losy konspiracji w Trzyciążu. Tam komórka SZP powstała już w październiku 1939r. ale inicjatorem jej powstania był wysłannik Okręgu Kielce, pracownik Izby Rolniczej w Kielcach, ppor. rez. Marian Kędziora „Grzegorz. Jako były nauczyciel szkoły w Trzyciążu nawiązał kontakt z jej dyrektorem ppor. rez. Stefanem Targowskim i rozpoczęto organizowanie konspiracji.
     Tak więc w powiecie olkuskim początki konspiracji były takie same jak wszędzie z tym, że bardzo szybko zaznaczył się wpływ emisariuszy Komendy Okręgu Kielce.

Organizacja Orła Białego

     22 września w Krakowie powstała Organizacja Orła Białego, która bardzo wcześnie zaczęła tworzyć w terenie swoje struktury. W dniach 29 i 30 września odbyła się w Krakowie odprawa, a właściwie narada organizacyjna OOB podczas której ustalono, że część województwa kieleckiego (Zagłębie oraz powiaty: Pińczów, Miechów i Olkusz) wejdą w skład Okręgu Krakowskiego SZP.
     Miesiąc później organizacja podporządkowała się SZP, ale struktury organizacji miały działać równolegle obok siebie. Z całą pewnością emisariusze OOB potarli do zachodniej, bardziej uprzemysłowionej części powiatu do czego jeszcze powrócimy.

Podział powiatu

     8 października 1939r. dekretem Hitlera mniejsza część olkuskiego została włączona do III Rzeszy. 12 października 1939r., z mocą obowiązującą od 26 października 1939r., utworzono Generalną Gubernię. Tym samym teren powiatu został rozdzielony na dwie części. Większa część, z Wolbromiem, pozostała w Generalnej Guberni, a mniejszą z samym Olkuszem przyłączono do III Rzeszy.
     Wschodnia część powiatu z głównym miastem: Wolbrom została włączona do Generalnej Guberni. W niemieckim podziale administracyjnym została włączona do Landkreis (Starostwo) Miechów w dystrykcie krakowskim. Poza Wolbromiem znalazły się tam też następujące gminy wiejskie: Cianowice, Dłużec, Jangrot, Kidów, Kroczyce, Minoga, część gminy Ogrodzieniec, Pilica, część gminy Rabsztyn, Skała, Sułoszowa i Żarnowiec.
     Na podział bardzo szybko zareagowała Organizacja Orła Białego na polecenie której Stanisław Swędzioł utworzył w domu swoich rodziców na Skalskiem placówkę przerzutową przez granicę.

Obwód Olkusz (Wolbrom)

     W październiku, krakowski ośrodek SZP nawiązał kontakt z przebywającym w miechowskim kpt. Łukaszem Grzywacz-Świtalskim, który pod pseudonimem „Ryszard” zaczął tworzyć struktury Inspektoratu Miechów obejmującego powiaty: Pińczów, Miechów i Olkusz.
     Jednocześnie 15 października formalnie powstał Okręg Kielce SZP, którego terenem działania miał być obszar województwa kieleckiego, w tym także powiat olkuski. W teren wyruszyli emisariusze komendy okręgu. Z całą pewnością możemy potwierdzić, że struktury organizacyjne SZP w rejonie Żarnowa i Pilicy powstały z inicjatywy Okręgu Kielce.

     Jesienią (prawdopodobnie listopad 1939r.) w miechowskie przybył wreszcie kapitan Roman Ludwik Bielawski „Jeleń”, pochodzący z wioski Pojałowice koło Miechowa. Na rozkaz Dowódcy Wojewódzkiego SZP Okręgu Kielce miał zostać Inspektorem Miechowskim i zorganizować konspirację na terenie powiatów: Miechów, Pińczów i Olkusz.
Powstał więc swoisty system dwuwładzy. Bardzo szybko jednak obaj nominowani na inspektorów spotkali się w mieszkaniu Ignacego Nowickiego w Podmiejskiej Woli. Ustalono, że do czasu uregulowania tej sprawy obaj będą ze sobą ściśle współpracować. Prawdopodobnie jeszcze w grudniu dowództwo SZP wyższego szczebla, podjęło decyzję, że Inspektorem Miechowskim pozostaje Ł. Grzywacz-Świtalski, a teren podlega Okręgowi Kraków SZP. Szukając kompromisu, zaproponowano kpt. Bielawskiemu stanowisko zastępcy inspektora bądź komendanta któregoś z obwodów. Bielawski propozycji nie przyjął i po przekazaniu swoich kontaktów opuścił teren i udał się do Kielc.

W Związku Walki Zbrojnej

     W styczniu 1940 roku SZP została rozwiązana a na jej miejsce powołano Związek Walki Zbrojnej. Kapitan Grzywacz-Świtalski został potwierdzony jako inspektor miechowski i spranie rozpoczął tworzyć komendy obwodów (powiatów).
     Poza komendami obwodów: Pińczów i Miechów powołano Obwód Olkusz. Z powodu oddzielenia samego Olkusza, komenda znajdował się w rejonie Wolbromia. Co nie znaczy, że konspiratorzy chcieli zawęzić swoją działalność tylko do części włączonej do Generalnej Guberni. Komendantem obwodu został kpt. Lech Trębakiewicz „Wierny”, który doprowadził do utworzenia pięciu placówek obejmujących po kilka gmin. Były to placówki: Wolbrom, Pilica, Żarnowiec, Skała i Olkusz.

Placówka Olkusz

     Placówka Olkusz z obejmowała teren powiatu przyłączony do III Rzeszy. Jej organizowanie rozpoczął jeszcze w grudniu 1939r. por. rez. Kazimierz Maciejewski „Buk”, nauczyciel we wsi Zimnodół. Z biegiem czasu objęła ona teren Bolesławca, Ogrodzieńca i Sławkowa.
     Początkowo, najważniejszym jednak zadaniem Placówki było uruchomienie i utrzymanie punktu przerzutowego (Sienieczno – Zimnodół – Zawada) przez granicę Generalnej Guberni z III Rzszą. Do zespołu ludzi obsługujących punkt przerzutowy należeli: „Miriam”, żona dowódcy placówki, Andrzej Adamczyk, Józef Adamczyk, Edmund Mączka i Jan Mączka. Punkty kontaktowe umieszczone były po obu stronach granicy. Znajdowały się one m.in.: u Honoraty Nawrot (córki leśniczego z Szczypowic) w Bzowie, po stronie Rzeszy, w samej leśniczówce w Szczypowicach, w domu Nawrota, w Kalinówce (gmina Kroczyce) w dworku Władysława Kefersztaina „Józef”, na plebanii w Gieble oraz w innych miejscach.
     Na początku 1942r. placówka zgodnie z rozkazem Okręgu Kraków została podporządkowana Komendzie Obwodu Olkusz z Podokręgu Zagłębie. Związane to było z włączeniem Podokręgu w skład Okręgu Śląsk AK.

Wpływy Podokręgu Zagłębie

     W połowie listopada 1939r. z terenów województwa kieleckiego włączonych do III Rzeszy utworzono Podokręg Zagłębie, który swoim zasięgiem miał obejmować także teren powiatu Olkusz, ale tylko w tej jego części, która została włączona do Rzeszy i jest omówiona w osobnej części.

Źródła

Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Grzywacz-Świtalski Ł.: Z walk na Podkarpaciu,
Nieczuja-Ostrowski B.M.: „Inspektorat AK „Maria” w walce,
Parzyński W.: „Zrąb” generał Henryk Kowalówka,
Starczewski M.: Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim,
Walter-Janke Z.: W Armii Krajowej na Śląsku.

Teren

     Powiat Pińczów do 1939r. obejmował miasta: Pińczów, Działoszyce , Skalbmierz, osiedle Kazimierza Wielka oraz gminy wiejskie: Bejsce, Boszczynek, Chotel (Czerwony), Chroberz, Czarkowy, Czarnocin, Dobiesławice, Drożejowice, Góry, Kazimierza Wielka, Kliszów, Koszyce, Kościelec, Nagórzany, Opatowiec, Pińczów, Sancygniów, Topola, Zagość, Złota.
     Nad przynależnością organizacyjną powiatu w strukturach konspiracyjnych największy wpływ miały decyzje kierownictwa Organizacji Orła Białego, dla których podstawą był nie podział administracyjny kraju ale teren przedwojennych Okręgów Wojskowych. Już podczas narady w dniach 29-30 września 1939r. ustalono, że teren powiatów Pińczów, Miechów i Olkusz będą wchodziły w skład Okręgu Kraków.
     Nie czekając na odgórne decyzje samorzutnie zaczynają jednak powstawać lokalne grupy konspiracyjne. Już 14 października 1939r. z inicjatywy por. Wiesława Żakowskiego „Zagraj” odbyło się w Skalbmierzu, w domu komendanta Policji Państwowej Józefa Głodka pierwsze, tajne zebranie powołanej tam tajnej organizacji.

Dwuwładza

     15 października 1939r. formalnie powołany został Okręg Kielce SZP. Zgodnie z założeniami miał on obejmować cały teren administracyjny województwa kieleckiego. W teren zostali wysłani emisariusze z zadaniem struktur organizacji. Nie jesteśmy w stanie ustalić czy pojawili się także na terenie Powiatu Pińczów, ale faktem jest, że już wtedy zaczęły powstawać pierwsze komórki organizacji. W samym Pińczowie ich organizatorem był ppor. rez. Aleksander Issa „Słoń”.
     Jeszcze w październiku Organizacja Orła Białego podporządkowała się SZP. Uznano jednak, że na niektórych terenach struktury będą działały niezależnie od siebie (zależało na czasie bowiem spodziewano się wiosennej ofensywy aliantów).
     Jednocześnie, od października, krakowski ośrodek SZP nawiązał kontakt z przebywającym w miechowskim kpt. Łukaszem Grzywacz-Świtalskim, który pod pseudonimem „Ryszard” zaczął tworzyć struktury Inspektoratu Miechów obejmującego powiaty: Pińczów, Miechów i Olkusz.
     Z takim samym zadaniem w miechowskie przybył jesienią (prawdopodobnie listopad 1939r.) kapitan Roman Ludwik Bielawski „Jeleń”, pochodzący z wioski Pojałowice koło Miechowa. Na rozkaz Dowódcy Wojewódzkiego SZP w Okręgu Kielce miał zostać Inspektorem Miechowskim i zorganizować konspirację na terenie powiatów: Miechów, Pińczów i Olkusz.
     Powstał więc swoisty system dwuwładzy. Bardzo szybko jednak obaj nominowani na inspektorów spotkali się w mieszkaniu Ignacego Nowickiego w Podmiejskiej Woli. Ustalono, że do czasu uregulowania tej sprawy obaj będą ze sobą ściśle współpracować. Prawdopodobnie jeszcze w grudniu dowództwo SZP wyższego szczebla, że Inspektorem Miechowskim pozostaje Ł. Grzywacz-Świtalski, a teren podlega Okręgowi Kraków SZP. Szukając kompromisu, zaproponowano kpt. Bielawskiemu stanowisko zastępcy inspektora bądź komendanta któregoś z obwodów. Bielawski propozycji nie przyjął i po przekazaniu swoich kontaktów opuścił teren i udał się do Kielc.

W Związku Walki Zbrojnej

     W styczniu 1940r. SZP została rozwiązana, a na jej miejsce powołano Związek Walki Zbrojnej. Formalnie w strukturach nie zmieniło się nic, choć w związku z planami powstania powszechnego, okazało się, że podległość inspektoratu nie jest do końca pewna.
     Już w meldunku Nr 4 z 8 lutego Stefan Rowecki „Grot”, Komendant na Okupację Niemiecką pisze do gen. Kazimierza Sosnkowskiego „Józef Godziemba”, Komendant Główny ZWZ: „Po zakończeniu w maju przewiduję przesunięcia, podyktowane względami operacyjnymi, np. stworzenie zaplecza dla Krakowa przez włączenie ewentualnie Zagłębia i powiatu miechowskiego”.
     Wątpliwości te rozstrzygnął Komendant Główny ZWZ gen. Sosnkowski w instrukcji Nr 3 z 8 kwietnia 1940r. polecając Roweckiemu wcielić Okręgu Kraków Inspektorat Miechów, a co za tym idzie Obwód Pińczów. Odpowiednie rozkazy zostały wydane niedługo później.

     Reasumując teren Powiatu Pińczów, tylko formalnie, wchodził w skład Okręgu Kielce. Faktycznie od jesieni 1939r. związany był z Inspektoratem Miechów, wchodzącym w skład Okręgu Kraków. Ostatecznie to właśnie usytuowanie organizacyjne potwierdzają decyzje z kwietnia 1940r.

Podział powiatu

     Podczas okupacji niemieckiej powiat zlikwidowano. Na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939r., z mocą obowiązującą od 26 października 1939r., utworzono Generalną Gubernię, a teren byłego powiatu został rozdzielony na dwie części. Większość włączono do Landkreis (powiatu) Miechów w dystrykcie krakowskim
Natomiast Miasto Pińczów oraz gminy wiejskie: Chotel (Czerwony), Chroberz, Góry, Kliszów, Pińczów, Zagość, Złota przyłączono do Landkreis (powiatu) Busko w dystrykcie radomskim.
     Faktyczna likwidacja powiatu nie miała jednak wpływu na strukturę organizacyjną. Na terenie byłego powiatu powołano Obwód Pińczów. Sam podział powiatu był jednak powodem kolejnego zamieszania i istnienia pewnej dwutorowości w ramach ZWZ. Teren włączony do Landkreis Busko znajdował się bowiem automatycznie pod wpływem działań tamtejszej Komendy Obwodu Stopnica z Okręgu Kielce. Dopiero zdecydowane działanie Komendy Głównej rozwiązało problem. Pierwsza decyzja została wydana 19 czerwca 1940r. potwierdzała ona przynależność wszystkich placówek z Obwodu Pińczów (niezależnie od niemieckiego podziału administracyjnego) do Inspektoratu Miechów, a co za tym idzie do Okręgu Kraków.
     Nie wiemy dlaczego, ale w kolejnych latach pojawiały się jednak próby wciągnięcia wydzielonych gmin w orbitę działania Obwodu Stopnica z Okręgu Kielce. Kres temu położył rozkaz Komendy Głównej AK podpisany przez gen. Bora –Komorowskiego z dnia 2 października 1943r. w którym formalnie potwierdzał on wcześniejszą decyzję.

Źródła:

Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Grzywacz-Świtalski Ł.: Z walk na Podkarpaciu,
Mrożkiewicz J.: W konspiracji i w walce,
Nieczuja-Ostrowski B.M.: „Inspektorat AK „Maria” w walce.

Organizacja Orła Białego

     Zgodnie z założeniami Zagłębie Dąbrowskie, jako część województwa kieleckiego, miało wchodzić w skład, powołanego 15 października 1939r. Okręgu Kielce SZP. Następnego dnia gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski „Torwid”, Dowódca Główny SZP, odwiedził Kraków i podporządkował sobie Organizację Orła Białego. Okazało się, że na polecenie tej organizacji już na początku października 1939 r. ukonstytuował się zespół dowódczy zagłębiowskiego podokręgu OOB z Piotrem Makowskim jako przewodniczącym, Władysławem Baromskim, jego zastępcą i Andrzejem Makowskim kierownikiem walki cywilnej. Decyzją „Torwida” organizacje miały działać równolegle. Formalnie Podokręg Zagłębie OOB wchodził w skład okręgu kieleckiego, chociaż w rzeczywistości był to obszar samodzielny, podległy bezpośrednio kierownictwu centralnemu OOB w Krakowie.
     8 października 1939r. dekretem Hitlera tereny z województwa kieleckiego: powiat miejski Sosnowiec, powiat będziński i mniejsza część olkuskiego oraz zachodnia połowa powiatu częstochowskiego (przekształcona w powiat blachowieński) i większa powiatu zawierciańskiego. Zostały włączone do III Rzeszy. 12 października 1939r. kolejnym dekretem Hitlera powołano Generalne Gubernatorstwo obejmujące m. in. pozostałe ziemie województwa kieleckiego.
     Obawiając się, że oddzielenie terenów strzeżonymi granicami utrudni bezpośrednie kierowanie strukturami. Już podczas kolejnej wizyty w Krakowie, 22 października, „Torwid” polecił rozpoczęcie przygotowań do utworzenia Samodzielnego Podokręgu Zagłębie.

Powołanie podokręgu

     W połowie listopada 1939r. Dowódca Główny SZP wyznaczył ppłk Henryka Kowalówkę „Skawa" – „Oset”(od połowy października 1939r. Zastępca Komendanta Okręgu Kielce SZP i jednocześnie Szef Sztabu) na Komendanta Podokręgu Zagłębie SZP. Teren jego działania miał zostać natychmiast wydzielony z Okręgu Krakowskiego OOB w samodzielną strukturę związaną współpracą zarówno z Komendą Okręgu Kieleckiego SZP (z tytułu zaplecza i przynależności do woj. kieleckiego), jak i Komendą Okręgu Krakowskiego SZP (z tytułu dotychczasowych powiązań z Krakowem i zależności operacyjnej).
     Ponieważ „Skawa” był znany na przydzielonym mu terenie miał zorganizować komendę swojego podokręgu w Częstochowie, a sprawne działanie łączności miały mu zapewnić struktury OOB.
W Częstochowie dysponował bezpiecznym lokalem przy ul. Chłopickiego 8, należący do Wandy Bzowskiej „Babcia”, która prowadziła także sekretariat komendanta. Jego pobyt w mieście zalegalizował jego znajomy Stanisław Rybicki, który był wtedy polskim burmistrzem miasta. Kowalówka został zatrudniony w Robotniczej Spółdzielni Spożywców „Jedność” jako urzędnik zajmujący się aprowizacją na rzecz ludności Częstochowy.
     Podokręg tworzono na terenie powiatów Będzin, Sosnowiec, Olkusz i Zawiercie (w częściach włączonych do III Rzeszy). Już w listopadzie utworzono sztab w składzie: kpt. Antoni Stolarski „Konrad”– Szef Sztabu, Elżbieta Zawadzka „Zelma” - szef oddziału łączności, Sobczyk – szef oddziału propagandy.

Utworzono cztery obwody, których pierwszymi dowódcami zostali:
- Obwód Sosnowiec, Komendant kpt. Czesław Gałecki „Wrzos” – „Paproć”,
- Obwód Chrzanów, Komendant por. Józef Badach „Czacharski”,
- Obwód Olkusz, Komendant kpt. Konstanty Szyszkowski „Kruk”,
- Obwód Zawiercie, Komendant kpt. dypl. Józef Słaboszewski „Toruń”.

W Związku Walki Zbrojnej

     W styczniu 1940r. do kraju dotarły rozkazy rozwiązujące SZP i tworzące na jej miejsce Związek Walki Zbrojnej. Uporządkowano także sprawy organizacyjne. Na początku lutego Podokręg Zagłębiowski został podporządkowany Okręgowi Kielce ZWZ. Jednocześnie sztab podokręgu przystąpił do tworzenia komend obwodów:

- Obwód Sosnowiec, Komendant kpt. Roman Kałuziński „Burza”,

- Obwód Będzin, Komendant kpt. Czesław Kunicki „Kaszub”,
- Obwód Zawiercie, Komendant kpt. Józef Słaboszewski „Toruń”,
- Obwód Olkusz, Komendant kpt. Konstanty Szyszkowski „Kruk”,
- Obwód Chrzanów, Komendant por. Józef Badach „Czacharski”.

Ostatecznie ukształtował się także sztab podokręgu:
I zastępca Komendanta i Szef Sztabu – kpt. Antoni Stolarski „Konrad”,
Oddział I Organizacyjny – Szef por. Tadeusz Popiel „Lont”,
Oddział II Wywiadowczy – Szef kpt. Franciszek Ryszard Margosz „Brzoza”,
Oddział III Operacyjny – Szef por. Stanisław Zawadzki „Kos”,
Oddział IV Kwatermistrzowski – Szef kpt. Władysław Marmurowicz „Dunin”, „Guziczek”,
Oddział V Łączności Operacyjnej – Szef Elżbieta Zawadzka „Zelma”,
Oddział VI Łączności Konspiracyjnej – Szef Teresa Delekta „Janka”,
Gospodarka Finansowa – Szef inż. Wieczorkiewicz,
Biuro Informacji i Propagandy – Szef mgr. Sobczak.

     Z chwilą przekształcenia SZP w ZWZ Komendant Podokręgu otrzymał rozkaz przeniesienia się na teren Zagłębia. Początkowo miał kwaterę w Będzinie przy ulicy Okrzei 60, u swojego podwładnego T. Popiela „Lont” (Szef Oddziału I Sztabu Podokręgu). Po pewnym czasie obaj ze względów konspiracyjnych przenieśli się do Dąbrowy Górniczej, gdzie zamieszkali u siostry Popiela.
     Komendant Podobwodu często przebywał jednak w Częstochowie. W chwilach zagrożenia bądź dla odpoczynku kwaterował też w dworku we Wzdole Rządowym, którego właścicielem była Jadwiga Olszewska z domu Mystkowska (siostra jego żony).

     Istnieją materiały wskazujące, że w kwietniu 1940r. do Podokręgu włączono także zachodnią część Obwodu Częstochowa (która była przyłączona do III Rzeszy. Jest to o tyle prawdopodobne, że w ten sposób Podokręg obejmował wszystkie tereny Okręgu Kielce ZWZ włączone do Rzeszy.

Odłączenie od Okręgu Kielce

     Dalsza podległość Podobwodu związana jest z planami powstania powszechnego. Już w meldunku Nr 4 z 8 lutego Stefan Rowecki „Grot”, Komendant na Okupację Niemiecką pisze do gen. Kazimierza Sosnkowskiego „Józef Godziemba”, Komendant Główny ZWZ,: „Po zakończeniu w maju przewiduję przesunięcia, podyktowane względami operacyjnymi, np. stworzenie zaplecza dla Krakowa przez włączenie ewentualnie Zagłębia i powiatu miechowskiego”.
     Wątpliwości te rozstrzygnął Komendant Główny ZWZ gen. Sosnkowski w instrukcji Nr 3 z 8 kwietnia 1940r. polecając Roweckiemu wcielić do Obszaru Południowego (Krakowskiego) powiaty: Olkusz, Będzin i Zawiercie.
     Na wydanie odpowiednich rozkazów nie należało długo czekać. W połowie 1940r. Podokręg Zagłębie został wyłączony z Okręgu Kielce i podporządkowano go bezpośrednio Komendantowi Obszaru Południowego ZWZ w Krakowie. Zapewne w tym czasie cofnięto wcześniejszą decyzję (jeżeli ona faktycznie była zrealizowana) o włączeniu części Obwodu Częstochowa do Podokręgu. Na przełomie 1940/41 zlikwidowano całkowicie Podokręg Zagłębie i włączono go do Okręgu Śląsk, gdzie utworzono z niego Inspektorat Sosnowiec, ale to już temat innego okręgu.

Z całą pewnością możemy przyjąć, że od połowy 1940r. Podokręg Zagłębiowski nie wchodzi już w skład Okręgu Kielce ZWZ.

Źródła

Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Parzyński W.: „Zrąb” generał Henryk Kowalówka,
Starczewski M.: Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim,
Walter-Janke Z.: W Armii Krajowej na Śląsku.

     Mimo istnienia już od jesieni 1939r. obwód został formalnie powołany dopiero w marcu 1940r. Duże znaczenie przy obsadzie stanowisk miało stanowisko Inspektora Piotrkowskiego, któremu miał podlegać.
     Jesienią 1940r. fala aresztowań doprowadziła do dekonspiracji kilku członków Komendy Okręgu Łódź. Być może to, albo fakt braku odpowiedniego rozwoju organizacji w obwodzie wpłynęły na podjęcie decyzji (zapewne na szczeblu Komendy Głównej ZWZ) przeniesienia obwodu do Okręgu Kielce.
     Nastąpiło to pod koniec 1940r. Obwód Opoczno został włączony do Inspektoratu Częstochowskiego co nie było najszczęśliwszym rozwiązaniem, bowiem łączność z nowym obwodem była utrudniona.

     Według W. Borzobohatego, Szef Sztabu Okręgu Kielce, 15 grudnia 1941r. przekazano Obwód Opoczno z Inspektoratu Częstochowskiego do Inspektoratu Piotrkowskiego w Okręgu Łódź. Oficjalne przejęcie Obwodu przez przedstawiciela okręgu nastąpiło z dniem 1 kwietnia 1942r.
     Jednocześnie z decyzją przesunięcia Obwodu Opoczno do Okręgu Łódź, na zasadzie zamiany do Okręgu Kielce został przeniesiony z Okręgu Łódź Obwód Radomsko, który także został włączony do Inspektoratu Częstochowskiego.

Teren

     Powiat Częstochowski przed wojną wchodził w skład województwa kieleckiego. Bardzo wcześnie rozpoczęła ram działalność Organizacja orła Białego. 8 października 1939r. dekretem Hitlera zachodnia część powiatu częstochowskiego (przekształcona w Powiat Blachownia została włączona do III Rzeszy. Pozostały teren na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939r., z mocą obowiązującą od 26 października 1939r., wszedł w skład Generalnej Guberni.
     W skład powiatu Blachownia weszły w całości miasta Kłobuck i Krzepice oraz gminy: Dźbów, Kamienica Polska, Kamyk, Kuźniczka, Lipie, Miedźno, Opatów, Panki, Poczesna, Popów, Przystajń, Rększowice i Węglowice, ponadto częściowo: gmina Grabówka, gmina Mykanów i gmina Wrzosowa.
     Powiat ziemski Blachownia (Landkreis Blachownia) został utworzony 29 grudnia 1939 roku i zajmował ponad 60% obszaru przedwojennego powiatu częstochowskiego. Był częścią rejencji opolskiej, która w tym czasie wchodziła w skład pruskiej prowincji Śląsk (od stycznia 1941 roku rejencja opolska podlegała nowej prowincji Górny Śląsk). Siedzibą władz powiatu zostały Ostrowy, które przed wojną były siedzibą gminy Dźbów. Landratura zajęła stylowy budynek dawnego sanatorium w Ostrowach przy ul. Bema (po wojnie szpital gruźliczy).

Konspiracja

     Już od końca września na terenie powiatu częstochowskiego rozwijała swoją działalność Organizacja Orła Białego, która przejęła agendy dywersji pozafrontowej. Częstochowa była w strukturze OOB ważnym elementem, a o sile organizacji niech świadczy fakt, że w nocy z 29 na 30 listopada w 109 rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego symbolicznie zaatakowano posterunek niemiecki w  Krzepicach. Jeszcze w 1939r. struktury organizacji zasiliły powstające struktury Obwodu Częstochowa Służby Zwycięstwu Polsce. Mimo rozdzielenia terenu konspiracja rozwijała się także w części przyłączonej do III Rzeszy.

W Podokręgu Zagłębie

    W połowie listopada 1939r. DG SZP wyznaczyło ppłk Henryka Kowalówkę „Skawa" – „Oset”(od połowy października 1939r. Zastępca Dowódcy Wojewódzkiego Okręgu Kielce SZP i jednocześnie Szef Sztabu) na Komendanta Podokręgu Zagłębie SZP. Teren jego działania miał zostać natychmiast wydzielony z Okręgu Krakowskiego OOB w samodzielną strukturę związaną współpracą zarówno z Komendą Okręgu Kieleckiego SZP (z tytułu zaplecza i przynależności do woj. kieleckiego), jak i Komendą Okręgu Krakowskiego SZP (z tytułu dotychczasowych powiązań z Krakowem i zależności operacyjnej).
     Podokręg miał obejmować teren powiatów Zawiercie, Olkusz, Będzin i Sosnowiec, a dokładnie te ich części które zostały włączone do III Rzeszy. Istnieją materiały wskazujące, że w kwietniu 1940r. do Podokręgu włączono także zachodnią część Obwodu Częstochowa (która była przyłączona do III Rzeszy). Jest to o tyle prawdopodobne, że w ten sposób Podokręg obejmował wszystkie tereny Okręgu Kielce ZWZ włączone do Rzeszy. Istnieje jednak możliwość, że pozostało to jedynie w sferze planów bowiem już w połowie 1940r. (maj?) Podokręg Zagłębie został wyłączony z Okręgu Kielce i podporządkowany bezpośrednio Komendzie Obszaru Krakowskiego AK.
     Niezależnie od faktycznej decyzji na koniec 1940r. tereny Obwodu Częstochowa włączone do III Rzeszy znajdowały się w jurysdykcji tego obwodu.

W Okręgu Śląsk

Opisywany teren został ostatecznie włączony do Okręgu Śląsk, ale niestety na podstawie dostępnych materiałów nie wiemy kiedy to się stało.

I wersja:
     Z dokumentów Okręgu Śląsk wynika, że na początku 1943r. teren przyłączony do III Rzeszy z Obwodu Częstochowa (niemiecki Powiat Blachownia) został wyłączony z Okręgu Kielce i przyłączony do Inspektoratu Sosnowiec, a dokładnie Podinspektoratu Zawiercie. Z terenu tego utworzono Obwód Kłobuck / Krzepice występujący pod kryptonimem „Kozioł”.
     Wersja ta wydaje się mało prawdopodobna. Prawdopodobnie takie były plany, ale ich realizacja jeszcze nie nastąpiła. Potwierdzają to dokumenty z marca 1943r. w których teren ten nie jest wykazywany.

II wersja:
     W lipcu 1943 r. doszło do kolejnej reorganizacji Okręgu Śląsk. Dotychczasowy Podinspektorat Zawiercie został przekształcony w Podinspektorat Tarnowskie Góry (kryptonim „Wiertarka”). W jego składzie znalazły się dwa dodatkowe obwody: nowo utworzony Obwód Kluczbork (kryptonim „Wysiółek”) oraz przekazany z Inspektoratu Częstochowa Obwód Kłobuck („Wypożyczalnia”).
     Niewątpliwie od tej chwili Obwód Kłobuck/Krzepice wykazywany jest w strukturach Okręgu Śląsk. Dokładnie w Podinspektoracie Tarnowskie Góry, który został następnie wydzielony w Inspektorat Północny.

III wersja:
     Ostatnia wersja podawana jest przez Wojciecha Borzobohatego, Szef Sztabu okręgu Kielce, w jego monografii o okręgu pt. „JODŁA”. Twierdzi on, że Obwód Kłobuck został przekazany do Okręgu Śląskiego dopiero w lipcu 1944r.
Wersja ta wydaje się najmniej prawdopodobna bowiem w dokumentach Okręgu Śląskiego istnieje sprawozdanie z uderzenia na posterunek żandarmerii w Nowej Wsi, w Obwodzie Kłobuck, wykonanego 5 maja 1944 r. przez patrol „Kedywu” z Obwodu Kłobuck pod dowództwem ppor. Mieczysław Rabiegi „Orlicz”.

Niezależnie od faktycznej daty część Obwodu Częstochowa została faktycznie przekazana do Okręgu Śląsk.

Źródła

Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego,
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Pażyński W.: „Ząb” generał Henryk Kowalówka,
Starczewski M.: Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim,
Walter-Janke Z.: W Armii Krajowej na Śląsku,
Strona internetowa: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=55490&st=51

     Powiat lubliniecki przed wybuchem II wojny światowej wchodził w skład województwa śląskiego. Na jego terenie utworzono Obwód Lubliniec, który decyzją Komendy Głównej AK, od początku stycznia 1945r., został przeniesiony do Okręgu Kielce.
     Nie ma na ten temat śladu w dostępnych nam źródłach, ale wydaje się logiczne, że w tym samym czasie do Okręgu Kielce przeniesiono Obwód Kłobuck/Krzepice. Jeżeli by tak się nie stało to obwód ten nie sąsiadowałby z Okręgiem Śląsk.
     Decyzje te zostały prawdopodobnie jedynie w rozkazach, bowiem już kilka dni później teren okręgu został zajęty przez wojska sowieckie, a Armia Krajowa została przez jej Komendanta rozwiązana.

Źródła

Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego.