Teren
Historia powiatu będzińskiego w ramach województwa kieleckiego rozpoczyna się w 1923 r. Już 4 lata później (1 stycznia 1927r.) wyodrębniono z niego Powiat Zawiercie. Rok później z jego terenu wyodrębniono miasto Sosnowiec i utworzono tam powiat miejski.
Ostatecznie przed wybuchem II wojny światowej Powiat Będzin obejmował 3 miasta: Będzin, Dąbrowa Górnicza i Czeladź oraz 9 gmin: Bobrowniki, Grodziec, Łagisza, Wojkowice Kościelne, Łosień, Zagórze, Niwka, Olkusko-Siewierska z siedzibą w Strzemieszycach oraz Ożarowice.
8 października 1939r. dekretem Hitlera tereny z województwa kieleckiego: powiat miejski Sosnowiec, powiat będziński i mniejsza część olkuskiego oraz zachodnia połowa powiatu częstochowskiego (przekształcona w Powiat Blachownia) i większa powiatu zawierciańskiego zostały włączone do III Rzeszy.
Konspiracja
Już w październiku 1939r. na terenie powiatu zaczęły powstawać struktury Organizacji Orła Białego. Dla rozwoju konspiracji największe znaczenie miały jednak decyzje zapadające w dowództwie Służby Zwycięstwu Polski.
W połowie listopada 1939r. Dowódca Główny SZP wyznaczył ppłk Henryka Kowalówkę „Skawa" – „Oset” na Komendanta Podokręgu Zagłębie SZP. Teren jego działania miał zostać natychmiast wydzielony z Okręgu Krakowskiego Organizacji Orła Białego w samodzielną strukturę związaną współpracą zarówno z Komendą Okręgu Kieleckiego SZP (z tytułu zaplecza i przynależności do woj. kieleckiego), jak i Komendą Okręgu Krakowskiego SZP (z tytułu dotychczasowych powiązań z Krakowem i zależności operacyjnej). Powiat Będzin wchodził w skład terenu działania podokręgu.
Obwód Będzin SZP-ZWZ
Struktury obwodu zaczęto budować już pod koniec 1939r. Sam Obwód Będzin został powołany jednak dopiero na początku 1940r. Był to kres istnienia SZP na bazie którego utworzono Związek Walki Zbrojnej.
Utworzenie ZWZ miało także wpływ na podległość podokręgu. Od początku lutego wchodził on w skład Okręgu Kielce. Komendant obwodu został kpt. Czesław Kunicki „Kaszub”. Niestety o samej strukturze obwodu wiemy niewiele.
Wiemy, że na polecenie komendanta podokręgu w obwodach utworzono struktury wywiadowczo-dywersyjne. W obwodzie będzińskim na ich czele stał st. sierż. Filip Jasiński ps. „Rawicz”.
W kwietniu na terenie podokręgu, a co za tym idzie w obwodzie, rozpoczęto tworzenie struktur specjalnej struktury dywersyjnej pod nazwą Związek Odwetu. Struktury związku w pierwszym okresie nie pokrywały się ze strukturami terytorialnymi. Na terenie całego Podokręgu Zagłębie utworzono trzy obwody ZO. Jeden z nich w Dąbrowie (teren Obwodu Będzin). Jego dowódcą był Peszka.
Niestety to wszystko co wiemy o strukturach Obwodu Będzin.
Wyłączenie z Okręgu Kielce
W połowie 1940r. Podokręg Zagłębie został wyłączony z Okręgu Kielce i podporządkowano go bezpośrednio Komendantowi Obszaru Południowego AK w Krakowie.
Nad dalszymi losami omawianego terenu zaciążył fakt, że od lata 1940r. Gestapo coraz celniej uderzało struktury konspiracyjne Okręgu Śląsk. 17 grudnia przez okręg przetoczyła się kolejna fala aresztowań w czasie których pojmano 460 konspiratorów w tym kilka osób z kierownictw różnych szczebli.
Sytuacja ta wymusiła podjęcie kolejnych działań. Na przełomie 1940/41 zlikwidowano całkowicie Podokręg Zagłębie i włączono go do Okręgu Śląsk, gdzie utworzono z niego Inspektorat Sosnowiec. Sam Komendant Podokręgu otrzymał zadanie odbudowania struktur Okręgu Śląsk. Przy wykonywaniu zadania oparł się na sztabie podokręgu, ale to już temat na inną opowieść.
Z całą pewnością możemy przyjąć, że od połowy 1940r. Podokręg Zagłębie, a co za tym idzie i Obwód Będzin, nie wchodzi już w skład Okręgu Kielce ZWZ.
Źródła
Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Parzyński W.: „Zrąb” generał Henryk Kowalówka,
Starczewski M.: Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim,
Walter-Janke Z.: W Armii Krajowej na Śląsku.