Plan powstania w Okręgu Kielce

Już w planie powstania zbrojnego opracowanym w 1941 roku Okręg Kielce miał szczególne znaczenie, głównie ze względu na przebiegające przez jego teren strategiczne linie komunikacyjne. 

     To głównie z tego powodu Plan Opanowania Terenu (POT) zakładał opanowanie Radomia, Skarżyska oraz Częstochowy. Zdobywanie poszczególnych miejscowości było także jednym z najistotniejszych punków planów opracowywanych w 1943 roku. Tworzono je w dwóch wariantach: powstania ogólnonarodowego oraz operacji „Burza”.
     Z planami powstania lub "Burzy" wiązał się plan Odtwarzania Sił Zbrojnych (OSZ), którego cele zostały dokładnie określone w rozkazie Dowódcy AK z dnia 9 kwietnia 1942 roku. Początkowo przewidywał on, że Okręg Kielce ma odtworzyć następujące siły:
2 Dywizja Piechoty Legionów w składzie:

-2 ppLeg. – Obwód Sandomierz,

-3 ppLeg. – Obwód Opatów,

4 ppLeg. – Obwód Kielce.


7 Dywizja Piechoty odtwarzana przez Inspektorat Częstochowa w składzie 27 i 74 pułki piechoty formowane w Obwodach: Częstochowa, Włoszczowa, Radomsko.


28 Dywizja Piechoty składającą się z trzech pułków o numeracji: 72, 172 i 272, które miały odtworzyć Obwody: Radom, Kozienice, Iłża i Końskie.

Rozkaz nr 1 Komendanta Okręgu

Całokształt zagadnień wojskowych, politycznych i społecznych dotyczących powstania na naszym terenie określał wydany 29 czerwca 1944 roku Rozkaz ogólny nr 1 Komendanta Okręgu AK Kielce „Przygotowania do akcji powstańczej”. 

      Szczegółowe zadania zostały zamieszczone w kolejnych załącznikach do tego Rozkazu wydanych już 3 lipca 1944r. Załącznik nr 1 określał, że walka z okupantem zostaje podzielona na trzy fazy: walkę bieżącą, akcję „Burza” i powstanie. Załącznik ustalał, że bieżące działania dywersyjne będą koordynowane ze szczebla okręgu przez Wydział Walki Bieżącej. Załącznik nr 2 precyzował zadania oddziałów walki bieżącej. Załącznik nr 7 nakładał obowiązek pomocy społecznej wobec rodzin poległych, zamordowanych czy uwięzionych precyzując nawet wysokość zapomóg w zależności od wielkości miasta, rodzaju represji czy wielkości rodziny poszkodowanego.
     Zasadnicza część rozkazu zapowiadała powoływanie struktur wojskowych na poziomie kompanii jako zawiązków odtwarzanych pułków. Rozszerzono jednak plan OSZ. Niezależnie od trzech zgrupowań dywizyjnych (przedstawione zostały w innym miejscu) przewidziano organizację czterech zgrupowań brygad piechoty, które miały być tworzone z nadwyżek żołnierzy po sformowaniu zgrupowań dywizyjnych. Przewidywano utworzenie następujących brygad:

Brygada Radomska – tworzona przez Inspektorat A Radomski,
Brygada Sandomierska – tworzona przez Inspektorat B Starachowice,
Brygada Kielecka – tworzona przez Inspektorat D Kielecki,
Brygada Częstochowska – tworzona przez Inspektorat E Częstochowski.

     Musimy w tym miejscu zaznaczyć, że plany dotyczące wielkich jednostek nie zostały zrealizowane z powodu szybkiero przesuwania się frontu (obwody: Sandomierz, Opatów, Kozienice) oraz mniejszej ilości zmobilizowanych żołnierzy (problemem byli żołnierze z organizacji scalonych w ostatnim czasie oraz brak broni). W przypadku brygad, już na początku sierpnia, Komendant Okręgu był zmuszony dokonać zmian zgodnie z którymi miały powstać trzy:
Radomska Brygada Piechoty tworzona przez Inspektorat „B” Starachowicki miała składać się z dwóch pułków: Konecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Końskie i Iłżecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Iłża. Na dowódcę planowano Inspektora Starachowickiego mjr. Stefana Gądzio „Kos”.
Kielecka Brygada Piechoty tworzona przez Inspektorat „D” Kielecki miała składać się z dwóch pułków: Kielecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Kielce i Jędrzejowski Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Jędrzejów. Na dowódcę został wyznaczony Inspektor Kielecki ppłk Józef Mularczyk „Żor”,
Częstochowska Brygada Piechoty tworzona przez inspektorat „E” Częstochowski na dowódcę której wyznaczono Inspektora Częstochowskiego mjr Tadeusza Króla „Dołęga”.

Rozkaz nr 2 "Walka o okresie powstania"

Szybko okazało się, że sytuacja wymusiła zmiany organizacyjne praktycznie we wszystkich inspektoratach. W części trudno było przeprowadzić mobilizację ze względu na stacjonujące oddziały frontowe, ale największym problemem był brak broni.

     Zdażały sie jednak i sytuacje odwrotne. Oto bowiem 6 lipca 1944 r. (być może rozkaz nie dotarł do dowódcy lub zdecydowały o tym inne nie znane nam dziś czynniki) oddział partyzancki por. Antoniego Hedy „Szary” wyznaczony na 4 komp. 272 pp, został strukturalnie uformowany jako batalion. Zresztą podczas trwania działań z różnych powodów dokonywano wielu zmian, które przedstawimy w dalszej kolejności.
     Sytuacja na froncie wymusiła już 15 lipca konieczność zmobilizowania sił i zakończenia procesu odtwarzania sił zbrojnych w strukturach batalionowo-pułkowych.
     Z perspektywy lat i doświadczeń możemy zaznaczyć, że wykonanie operacji „Burza”, która na terenie Okręgu Kielce otrzymała kryptonim „Deszcz” rozpoczęła się już 18 lipca 1944 roku kiedy to w części okręgu (Inspektorat Sandomierz) przeprowadzono próbną koncentrację. Zapoczątkowała ona formowanie Kieleckiego Korpusu pod kryptonimem „JODŁA” pod dowództwem płk. Jana Zientarskiego „Ein”.
     Wszelkie działania były wynikiem wydanego dzień wcześniej (17 lipca 1944r.) Rozkazu operacyjnego nr 1/44. Rozkaz ten wraz z załącznikami stworzył w okręgu podstawę organizacyjną do odtwarzania pełnych struktur wojskowych. Ustalał on dla części zmobilizowanych sił zadanie niszczenia cofających się wojsk niemieckich, niedopuszczanie do stabilizacji frontu na terenie okręgu, a przez to ochronę ludności i dobra narodowego. Ustalał też sposób ujawniania się oddziałów AK i władz cywilnych na zajętych terenach. Myślą przewodnią działań bojowych miało być udokumentowanie nie tylko Sowietom, ale jeszcze raz całemu światu nieustannej walki narodu polskiego z okupantem. 

     Ponieważ zgodnie z odgórnymi wytycznymi nie wykluczano wariantu wybuchu powszechnego powstania Komendant Okręgu Kielce wydał w dniu 24 lipca 1944 roku Rozkaz operacyjny nr 2/44 zatytułowany „Walka w okresie powstania”. Precyzyjnie określał on działania poszczególnych struktur okręgu w ewentualnym powstaniu. Rozkaz jasno precyzował, że obie formy walki „Burza” i powstanie, mogą przemiennie występować w określonym rejonie.

Z perspektywy lat

25 i 26 lipca 1944 r. Komendant Okręgu płk „Ein” i jego zastępca – Szef Sztabu mjr dypl. Wojciech Borzobochaty „Wojan” uczestniczyli w Warszawie w odprawie Komendy Głównej AK w sprawie organizacji operacji „Burza”. Narada została przerwana...

     Narada została przerwana, bowiem do obadujących dotarły raporty o zbliżaniu się armii sowieckiej do Wisły. Obaj dowódcy wrócili na teren okręgu. W nowej sytuacji ogniwa komendy okręgu zostały podzielone na tzw. rzuty i rozlokowane z założeniem stosownego zakonspirowania. Połączenie nowych struktur okręgu ze strukturami terenowymi to niewątpliwy kunszt organizacyjny. Warto tu także zaznaczyć, że przygotowując się do wystąpienia zbrojnego AK dysponowała bardzo dobrym rozpracowaniem wywiadowczym sił nieprzyjaciela. Odnosi się to zwłaszcza do ważnych strategicznie miast. Przygotowano ich szczegółowe plany z naniesionymi ogniskami przewidywanego oporu ze strony niemieckiej. Rozpoznano stany liczbowe i uzbrojenie jednostek, a nawet ich „siłę witalną i stan psychiczny”. Do wykazu miejsca zakwaterowania niemieckich jednostek dołączany bywał szczegółowy szkic, nie tylko z oznaczoną wartownią, ale i czasami rozkładem pomieszczeń w budynkach.
     Rozpoczął się kolejny etap walki podczas którego zmieniano wcześniejsze plany modyfikując je w zależności od sytuacji na froncie oraz ogólnej sytuacji militarnej. W wielkim uproszczeniu możemy przyjąć, że wydarzenia przebiegały od tej pory w następujących etapach:
I – koncentracja i formowanie jednostek wojskowych charakteryzujące się wzmożoną czujnością i działaniami zaczepnymi,
II – wykonanie zmodyfikowanej operacji „Burza”, na terenie okręgu pod kryptonimem „Deszcz”, która polega na ofensywnych wystąpieniach i taktycznym współdziałaniu z Armią Czerwoną na terenach przyfrontowych.
III – marsz uformowanych jednostek na koncentracje w celu wsparcia Powstania Warszawskiego jako operacji pod kryptonimem „Zemsta”,
IV – ponowne podjęcie ofensywnych działań w pozafrontowych terenach okręgu,
V – wygaszanie czyli ograniczanie „Burzy” polegające na urlopowaniu i demobilizowaniu struktur batalionowych oraz zmiana taktyki na obronę.

Źródła

Podczas opracowywania powyższego tekstu korzystaliśmy z następujących źródeł: 

Bartelski J. „Czas bitew”,
Borzobochaty W. „Jodła”,
Komorowski K. „Operacja Burza i Powstanie Warszawskie 1944”,
Ostasz G. „Podziemna Armia”,
Sierant P. „2 Pułk Piechoty Legionów Armii Krajowej”.

Wróć