mmm

Geneza i inspektor "Nałęcz"

Powstał prawdopodobnie w kwietniu 1942 roku z wyłączenia z Inspektoratu Radomskiego  Obwodów Iłża i Końskie. Dotychczasowe materiały umiejscawiały jego utworzenie na połowę 1943 r.

     Inspektorem został mianowany mjr Stanisław Łączkowski „Nałęcz” tak podawał w swojej monumentalnej pracy W.Borzobohaty, ale prawdziwe nazwisko inspektora to major Marcin Zalewski (ppłk Straży Granicznej).

     Niestety niewiele wiemy o działalności w pierwszym okresie. Sam inspektor został aresztowany we wrześniu lub październiku 1942 r. i został przez Niemców zamordowany.

Powołanie inspektora "Kosa"

Przez kilka kolejnych miesięcy nie mamy informacji o próbach odtworzenia inspektoratu. Kolejny ślad pojawia się dopiero w czerwcu 1943 r., a kilka miesięcy później mianowany zostaje drugi inspektor.

     W czerwcu 1943r. por. Stanisław Poreda „Śwątek” (dotychczasowy Komendant Podobwodu II Starachowice w Obwodzie Iłża) został powołany na stanowisko szefa sztabu Inspektoratu Starachowickiego. W początkowym okresie siedziba inspektora znajdowała się w Skarżysku-Kamiennej.

      Pierwszy okres pracy nowej struktury polegał zapewne na przygotowaniu kwestii organizacyjnych. Wiadomość ta jest w pewien sposób potwierdzona przez fakt, że Obwód Iłża formalnie przekazany został do nowego inspektoratu dopiero około 15 października 1943r.

     W listopadzie 1943r. Inspektorem mianowany zostaje mjr Stanisław Gądzio „Kos”. Jest on jednocześnie Komendantem Obwodu Jędrzejów. Najpierw musi przekazać  swoje dotychczasowe obowiązki następcy i zapewne funkcję w inspektoracie obejmuje dopiero wiosną 1944r. Siedzibą Inspektoratu są w tym czasie Starachowice.

Stanisław Gądzio „Kos”

      Nie zmienia to jednak faktu, że już w listopadzie 1943r. Gądzio przebywa czasowo na terenie inspektoratu. Porządkuje jego sprawy organizacyjne. Jedna z nich dotyczy uporządkowania kwastii oddziałów partyzanckich. Działający dotąd w ramach Obwodu Iłża oddział Antoniego Hedy "Szary" zostaje podporządkowany Inspektorowi Starachowickiemu, który jednocześnie wskazuje mu jako teren działania Obwód Końskie (oddział po decyzji nawiązuje tam kontakty, ale na nowy teren przenosi się dopiero wiosną 1944r.)

Prawdopodobnie w lipcu 1944 r. siedziba Inspektora została przeniesiona do Skarżyska.

Niestety niewiele wiemy o działaniach inspektoratu. Zapewne jak w innych przypadkach przygotowywał on plany na wypadek powstania i nadzorował działalność podległych sobie oddziałów partyzanckich.

Akcja "Burza"

Plany związane z nasileniem walk bardzo precyzyjnie określały zadania stojące przed inspektoratem. Dotyczyło to także tworzonych na jego terenie wielkich jednostek. Życie zmusiło jednak Komendę Okręgu do modyfikacji tych założeń.

     Zgodnie z Rozkazem Operacyjnym Nr 2/44 z 24 lipca 1944r. Inspektorat Starachowicki otrzymał następujące zadania (nad ich opracowaniem pracowano od lat i w tym kierunku szło także rozpoznanie wywiadowcze obiektów):

„…

  1. Opanować i utrzymać Skarżysko jako węzeł komunikacyjny i ośrodek przemysłu.
  2. Opanować i utrzymać Starachowice i Końskie.
  3. Częścią sił dozorować odcinek Wisły na Obwodzie Iłża.
  4. Po wykonaniu zadania być gotowym do działania na kierunek Annopol, ewentualnie Radom.
  5. Nawiązać i utrzymać łączność:

a)      Przez Końskie z Okręgiem Łódź,

b)      Ze wszystkimi sąsiednimi inspektoratami.

  1. Zapewnić łączność telefoniczną i komunikacyjną Radomia z Kielcami…”

 

     Zadania te inspektorat miał wykonać własnymi siłami z tym, że 17 plutonów (z Podobwodu „Dolina” Iłża) miało być oddanych do dyspozycji Inspektora Radomskiego. Być może dlatego Inspektorat Starachowicki, jako jedyny spośród inspektoratów, nie był przewidziany do tworzenia z nadwyżek zmobilizowanych żołnierzy brygady piechoty. Z pozostałych sił inspektoratu miał zostać zmobilizowany 272 pułk piechoty.

     Z meldunków napływające szczególnie z Obwodu Kozienice (trwały tam już walki frontowe utrudniające mobilizację)Komenda Okręgu wyciągnęła wniosek, że należy dokonać zmian w planie mobilizacyjnym. Utworzenie Brygady Radomskiej przekazano do realizacji Inspektoratowi Starachowickiemu. Potwierdza to Rozkaz Szczególny Nr. 2 Komendanta Okręgu z dnia 30 lipca 1944r.

     Radomska Brygada Piechoty tworzona przez Inspektorat „B” Starachowicki miała składać się z dwóch pułków: Konecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Końskie i Iłżecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Iłża. Na dowódcę wyznaczono Inspektora Starachowickiego mjr. Stefana Gądzio „Kos”.

     Głównym zadaniem mobilizacyjnym nałożonym na inspektorat było jednak utworzenie , w  pierwszej kolejności 272 pp ze składu 28 Dywizji Piechoty AK. Zgodnie z rozkazem przewidziany na dowódcę pułku Inspektor Starachowicki miał teraz stanąć na czele brygady, ale sytuację tą także przewidywał wspomniany już rozkaz Komendanta Okręgu w którym czytamy: „… Dowódcami pułków są Komendanci Obwodów. W 272 pp dowódcę wyznaczy inspektor „B”…” Ta cześć rozkazu zadaje kłam niektórym „historykom”, którzy twierdzą, że mjr. „Kos” nie objął dowództwa nad pułkiem z niewiadomych przyczyn i pozostał w konspiracji.

                Rozpoczęta na początku sierpnia 1944r. w Inspektoracie Starachowickim mobilizacja nie przebiegała jednak tak sprawnie jak zakładały to plany. W lasach znalazła się co prawda duża ilość zmobilizowanych żołnierzy, ale część z nich była bez uzbrojenia. Zanim podjęte zostały odpowiednie decyzje Komendant Okręgu Wydał rozkaz o marszu na pomoc walczącej Warszawie. W efekcie w akcji o kryptonimie „Zemsta” wzięły jedynie udział batalion zmobilizowany w Obwodzie Końskie oraz rozwinięty do składu bataliony dotychczasowy oddział partyzancki ppor. Antoniego Hedy „Szary”. Siły te były niewystarczające do stworzenia 272 pp.

     17 sierpnia 1944r. Komendant Okręgu podjął decyzję, że likwiduje odtworzony przez Obwód Opatów 3 ppLeg. AK (tworzący go batalion został wcielony do 2 pLeg. AK), a jego utworzenie powierza siłom Inspektoratu Starachowickiego. Dowódcą pułku został kpt. Poreda Stanisław „Świątek”, dotychczasowy szef sztabu Inspektoratu Starachowickiego. Mobilizowane na terenie Obwodów Iłża i Końskie oddziały zasilały tworzony pułk.
     We wrześniu 1944r. inspektorat przystąpił do tworzenia brygady czym w efekcie wypełnił wszystkie nałożone na niego plany mobilizacyjne. Historia działań opisanych jednostek została przedstawiona w innych częściach.

Ostatnie zmiany. Inspektor "Wyrwa"

Po zakończeniu akcji "Burza" w Okręgu Kielce nastąpiła demobilizacja żołnierzy. Jednocześnie dowództwo okręgu rozpoczęło prace nad zmianami w obsadzie stanowisk w strukturach terenowych AK, bowiem działania podczas lata 1944r. zdekonspirowały wielu dowódców.

Mjr J. Włodarczyk "Wyrwa"

     Najprostszym rozwiązaniem tego problemu było przenoszenie zdekonspirowanych dowódców na inny teren. Zmiany te połączono ze zmianami organizacyjnymi. Rozkazem Organizacyjnym Nr 4/44 z dnia 12 października 1944r. Komendant Okręgu  połączył Inspektoraty B i C (Starachowicki i Sandomierski) tworząc z nich Podokręg na czele którego stanął Antoni Żółkiewski "Lin", który zachował także stanowisko dowódcy 2 DP AK. Ta sytuacja trwała jedynie 12 dni. Już 24 października 1944r. w Rozkazie Organizacyjnym 5/44 Komendant Okręgu anulował decyzję powołania Podokręgu. Utrzymał jednak w mocy decyzję o połączeniu wymienionych inspektoratów w jedną całość, które od tej pory tworzyły Inspektorat B składający się z Obwodów: Sandomierz, Opatów, Iłża i Końskie. Dotychczasowy Inspektor Starachowicki mjr. "Kos" został przeniesiony do Komendy Okręgu, a jego miejsce zajął mjr. Józef Włodarczyk "Wyrwa", który funkcję tą sprawował aż do stycznia 1945r.

Obsada

Od chwili utworzenia nosił kryptonim „Pomost”, a od czerwca 1944 roku oznaczony był kryptonimem literowym: B. Na przestrzeni lat jego obsada wyglądała następująco:

Inspektor:

-mjr Marcin Zalewski „Nałęcz” – od kwiecień 1942 r. do wrzesień lub październik 1942 r.,
-mjr Stefana Gądzio „Kos” – od listopad 1943 r. (formalnie od wiosny 1944 r.) do październik 1944 r.,
-mjr Józef Włodarczyk "Wyrwa" – od październik 1944 r. do styczeń 1945 r.

Szef Sztabu Inspektoratu:

- kpt. Stanisław Poreda „Świątek” – od czerwiec 1943r. do styczeń 1945r.

Referat Organizacyjny, Szef:

- por. NN "Przemysław" - w 1944r.

Referat Wywiadu, Szef:

– por. Jan Nowak „Ryszard” (z Obwodu Radomsko) na pewno w 1944r.

 

Referat Operacyjny, Szef:

- kpt. Czerwiński Bolesław „Wir” –od maj 1944r. do styczeń 1945r.

 

Referat Łączności, Szef:

- por. NN "Derkacz" - w 1944r.,

Referat Saperów, Szef:

- por. NN "Lucjan" - w 1944r.,

Referat Walki Bieżącej, Szef:

- por. Jan Fronczak "Jezierski" - w 1944r.,

Referat Przerzutów Powietrznych, Szef:

- por. Tomasz Sotowski "Krzem" - w 1944r.,

Referat Wojskowej Służby Kobiet, Szef:

- Wanda Otwinowska "Babcia" - prawdopodobnie od lata 1943r. do 8 sierpnia 1944 roku (wywieziona na roboty przymusowe).

Referat Kwatermistrzowski, Szef:

- por. Wiktor Łukasik "Herman", "Sosna" - jesień 1944r.

Kancelaria, Kierownik:

- NN "Roman" - w 1944r.,

Dowódca ochrony radiostacji:

- ppor. NN "Roman" - w 1944r.,

Radiotelegrafiści:

- NN "Buk" w 1944r.

Źródła

Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących publikacji:

Borzobohaty W. „Jodła”,

Gałęzowski M. „Wierni Polsce”, 
Massalski A., Meducki S. „Armia Krajowa Okręg Radomsko-Kielecki”,
Pająk H.: Podobwód ZWZ-AK „Morwa” Skarżysko-Kamienna.

Wróć