Siły 272 pp

Na dzień 15 sierpnia na terenie Inspektoratu Starachowickiego zmobilizowane były w różnych punktach następujące siły:

-kompania por. Kazimierza Kosmali „Młot” (Podobwód Skarżysko) – ok. 100 ludzi,
-kompania ppor. Seweryna Maczugi „Wrzos” (Podobwód Skarżysko) – ok. 140 żołnierzy,
-zgrupowanie por. Ryszarda Brodeckiego „Błyskawica” w obozowisku Klepacze ok. 400 żołnierzy,
-zgrupowanie por. Antoni Piwowarczyk „Wąsowicz” (Obwód Końskie) ok. 500 żołnierzy,
-batalion Antoniego Hedy „Szary” – ok. 450 żołnierzy.
     Siły te (łącznie ok. 1500 żołnierzy) wystarczały pod względem osobowym na organizację pułku. Niestety uzbrojenia wystarczało na 2/3 stanu. Dodatkowym problemem był brak dowództwa pułku. Desygnowany na stanowisko dowódcy kpt. Stanisław Poreda „Świątek” był dotychczas nieobecny bowiem Niemcy wywieźli go do prac przy umocnieniach frontowych. Na koncentracji pojawił się po ucieczce z robót, prawdopodobnie 17 sierpnia.

     W gajówce Cecylia, koło Wólki Zychowej, kwaterowali członkowie sztabu Korpusu Kieleckiego. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdowały się oddziały mobilizowane w Obwodzie Końskie oraz batalion Antoniego Hedy „Szary”. Sąsiedztwo dowództwa miało zapewne wpływ na zmiany organizacyjne jakie zaczęły następować w 272pp w najbliższych dniach.

I batalion 272 pp

Miał być tworzony przez Obwód Końskie. Ze względu na złe zrozumienie rozkazów został rozwinięty do struktury pułku przy liczebności ok. 500 zmobilizowanych ludzi. Już od chwili ogłoszenia akcji Zemsta ta jednostka przechodziła intensywną reorganizację.

Reorganizacja

J. Niemcewicz „Kłos”

     Mobilizujące się w Długiej Brzezinie siły Obwodu Końskie odwiedzane były zapewne przez członków sztabu Korpusu Kieleckiego przebywających w niedalekiej gajówce Cecylia. Z dużym prawdopodobieństwem możemy stwierdzić, że Szef Sztabu Korpusu Wojciech Borzobohaty „Wojan” nakazał przeorganizować zmobilizowane siły do stanu batalionu z zaznaczeniem, że stanowisko dowódcy batalionu (zgodnie z wcześniejszymi rozkazami) ma objąć Komendant Obwodu Końskie.

Struktura I batalionu:

Dowódca: kpt. Jerzy Niemcewicz „Kłos” (dołączył dopiero 17 sierpnia),
Zastępca dowódcy: por. Antoni Piwowarczyk „Wąsowicz”,
Adiutant: ppor. Edward Długołęcki „Zawiły”
Szef batalionu: sierż. Antoni Dębecki „Kania”,
Kancelaria: pchor. Józef Suliga „Ireneusz”,
Dowódca pocztu: kpr. pchor. Konstanty Chabiera „Świt”,
Kwatermistrz: ppor. Artur Szpindler „Szczęsny”,
Z-ca kwatermistrza: ppor. NN „Orlik”,
Służba sanitarna: dr. „Alijew”
1 kompania
dowódca: por. Bolesław Barański „Serwo”,
zastępca dowódcy: ppor. Teofil Szot „Sowa”,
adiutant: pchor. Edward Baliński „Rekin”,
2 kompania
dowódca: por. Władysław Skorupski „Poleszuk”,
zastępca dowódcy: ppor. Bronisław Ejgird „Molenda”,
3 kompania
dowódca: ppor. Jan Piotrowski „Junosza”,

Równolegle z reorganizacją zaczęto odsyłać do domów żołnierzy dla których brakowało broni,a sam batalion 16 sierpnia przenosi się z Długiej Brzeziny do Wólki Zychowej.

II batalion 272 pp

Zgodnie z założeniami batalion mobilizowany był na bazie sił Podobwodu Skarżysko z Obwodu Iłża oraz oddziału partyzanckiego Antoniego Hedy „Szary”. Na dowódcę batalionu planowano Komendanta Podobwodu Skarżysko por. Franciszka Walewskiego „Stryjek”. 

Batalion „Szarego”

     Zanim doszło do mobilizacji oddział „Szarego” rozbudował się do kadrowego batalionu (nie wiemy czy nie dotarły odpowiednie rozkazy czy nastąpiła tu „samowolna” decyzja dowódcy). Do batalionu rozkaz o akcji Zemsta dotarł już 15 sierpnia wieczorem. Blisko 200 zmobilizowanych żołnierzy dla których nie było broni odesłano do domów, a batalion przeniósł się do lasów między Lelitkowem i Wólką Zychową. Tak więc już 17 sierpnia batalion osiągnął nakazany rejon koncentracji.

Kompania „Młota”

     17 sierpnia do batalionu dotarła kompania por. Kazimierz Kosmal „Młot” zmobilizowana w Podobwodzie Skarżysko (Obwód Iłża). Zostaje ona wcielona do jednostki w której stanowiła 3 kompanię.

Kompania „Wrzosa”

     Niestety była to jedyna jednostka zmobilizowana w Podobwodzie Skarżysko, która dotarła do wykonania akcji Zemsta. Nie znaleźliśmy żadnych informacji dlaczego nie dołączyła kompania ppor. Andrzeja Bielańskiego „Wrzos”.

     Co więcej nie wiemy dlaczego na czele batalionu nie stanął por. Franciszek Walewski „Stryjek”, Komendant Podobwodu Skarżysko. Część relacji podaje, że odnowiły mu się rany jeszcze z kampanii jesiennej 1939r. Być może jednak chodziło o ranę jaką przypadkowo odniósł 26 marca 1943r.? Trzech żołnierzy z plutonu 120 podjęło wtedy przy ulicy Kolejowej w Skarżysku próbę rozbrojenia dwóch żołnierzy Wehrmachtu. Podczas akcji nadjechał niestety samochód z Niemcami. Jeden z żołnierzy AK, Jerzy Koptas „Mściciel”, padł zabity. Pozostałym, w tym jednemu rannemu, udało się wycofać. To właśnie podczas tej akcji lekko ranny został przypadkowo tam obecny „Stryjek”.

Struktura II batalionu

Niezależnie od powodów nieobecności planowanych dowódców na czele II batalionu stanął Antoni Heda „Szary”, a struktura jednostki przedstawiała się następująco:

Dowódca: por. Antoni Heda „Szary”,
Zastępca dowódcy: por. Zygmunt Kiepas „Krzyk”,
Adiutant dowódcy: ppor. Świtalski Antoni „Marian”
Kancelaria: chor. Jan Tarkowski „Halny”,
Kwatermistrz: por. Edward Nadarkiewicz „Narew”,
Szef zaprowiantowania: plut. NN „Marcel”,
Oficer broni: ppor. Mieczysław Łyżwa „Wicher”,
Rusznikarz: sierż.: Franciszek Rurarz „Oset”,
Lekarz batalionu: Muszeg Sietrakowicz „Wania”,
Felczer: Jusuf Szaganiadze,
Kapelan: ks. Feliks Kowalik „Andrzej”, 
Drużyna ochrony sztabu.
Pluton saperski, dowódca: pchor. Mirosław Starski „Janusz”,
Pluton łączności, dowódca: sierż. Jan Jurek „Sęp”,
Zwiad konny, dowódca: por. Władysław Lasota „Rawicz”,
-1 sekcja zwiadu, dowódca: plut. Tadeusz Winiarski „Lot”,
-2 sekcja zwiadu, dowódca Antoni Gumowski „Antek”
1 kompania, dowódca: por. Henryk Wojciechowski „Sęk”,
I pluton, dowódca: ppor. Stanisław Kołodziejczyk „Orkan”,
II pluton, dowódca: por. Tadeusz Badowski „Palma”,
III pluton, dowódca: ppor. Henryk Dajer „Kowalski”,
2 kompania, dowódca: por. Ludwik Wiechuła „Jeleń”,
Szef Kompanii: ppor. Józef Szczepanik „Samson”,
I pluton: dowódca: ppor. Stefan Stawiński „Lis”,
II pluton, dowódca: sierż. Mieczysław Zasada „Wrzos”,
III pluton, dowódca: ppor. Wacław Borowiec „Niegolewski”.

III batalion 272 pp

Jego mobilizacja miała się odbyć na terenie części Obwodu Iłża, a na jego dowódcę planowano Komendanta Obwodu, którym był kpt. Piotr Kulawik „Okszyc”.

Zgrupowanie „Błyskawicy”

     W efekcie mobilizacji powstało zgrupowanie por. Ryszarda Brodeckiego „Błyskawica” które kwaterowało w obozowisku Klepacze. Zgrupowanie liczyło ok. 400 żołnierzy.

P. Kulawik „Dariusz”

     Z chwila otrzymania rozkazu o akcji Zemsta nastąpiły przygotowania do wymarszu na koncentrację. Mieli w niej wziąć udział jedynie uzbrojeni ochotnicy. Z tego powodu część ludzi odesłano do domów, a z pozostałych utworzono dwie kompanie którymi dowodzili: por. Ryszard Brodecki „Błyskawica” i ppor. Stanisław Kowalczyk „Grad”. Tak więc zamiast planowanego batalionu na koncentrację miały się udać jedynie dwie kompanie. Dowództwo nad całością objął por. Marian Wujkiewicz „Judym”, Komendant Podobwodu Iłża. Tu niestety nie potrafimy odpowiedzieć na kolejne pytanie: dlaczego dowódcą nie został Komendant Obwodu kpt. Piotr Kulawik „Dariusz”?

Pierwszy wymarsz

     Zgrupowanie było gotowe do wymarszu 17 sierpnia. Zanim odmaszerowano z obozowiska Klepacze dotarł tam zastępca Antoniego Hedy „Szary” por. Zygmunt Kiepas „Krzyk”. Przekazał on informacje o miejscu stacjonowania batalionu „Szarego”. Był to kolejny przykład „zdobywania” żołnierzy do własnego batalionu nawet wbrew rozkazom przełożonych.

     17 sierpnia zgrupowanie wyruszyło w kierunku lasów przysuskich. Po dojściu w okolice Skarżyska należało przejść kilka kilometrów bezleśnym terenem. Por. „Judym” zarządził postój w oczekiwaniu na zapadnięcie zmroku. W oddali słychać było strzały, a żołnierze widzieli wzmożony ruch na trasie Skarżysko – Radom. Być może to wszystko razem podziałało deprymująco na żołnierzy. Znaczna cześć żołnierzy z Podobwodu Powiśle odmówiło dalszego marszu wyrażając zdanie, że chciałoby kontynuować walkę na swoim terenie. Decyzję taką poparli ppor. Jan Kaźmierczak „Młokos” oraz por. Wacław Cieśla „Siarka”. W takich okolicznościach por. „Judym” nakazał powrót zgrupowania do obozowiska Klepacze.

Drugi wymarsz

     19 sierpnia do zgrupowania przybył w zastępstwie Komendanta Obwodu por. Piotr Wróbel „Jawor” (Komendant Podobwodu Starachowice). Na zapleczu kopalni nr 2 (przy drodze Klepacze – Kutery) odbyło się spotkanie z żołnierzami. Ustalono, że w marszu na pomoc Warszawie biorą udział jedynie ochotnicy.
     Dokonano ponownej reorganizacji zgrupowania. Na swoje tereny odeszła spora grupa ludzi. Na miejscu pozostała grupa ok. 30 żołnierzy pod dowództwem por. Wincentego Tomasika „Potok”. Z pozostałych żołnierzy (ok. 150 osób) utworzona została jedna kompania pod dowództwem por. Mariana Wujkiewicza „Judym”, która 20 sierpnia wyruszyła na koncentrację. Przy kompanii znajdowała się grupa oficerów bez funkcji.

     W drogę na koncentrację, na torach linii Skarżysko – Radom, doszło do starcia z patrolem wojsk węgierskich. Ciężką ranę odniósł Marian Krynicki „Rak”, lżejsze Jerzy Falkiewicz „Orlik” i Bolesław Amonowicz „Gołąb”.
     Zapewne 21 sierpnia kompania dotarła do zgrupowania pułkowego, ale miało to już miejsce w zmienionych okolicznościach. Odtwarzanie 272pp zostało odwołane, a jednostki, które miały go tworzyć wchodziły teraz w skład tworzonego w Inspektoracie Starachowickim 3 ppLeg.

Kres 272 pp – początek 3 ppLeg.

Meldunki napływające do sztabu Korpusu Kieleckiego nakazały zrewidować plany co do odtwarzanych jednostek, w tym również do tych mobilizowanych w Inspektoracie Starachowickim.

     Z napływających meldunków Dowódca Korpusu Kieleckiego doszedł do wniosku, że utworzenie 28 Dywizji Piechoty w składzie 72pp, 172pp i 272pp. Mobilizowane siły dawały nadzieję na utworzenie z nich najwyżej pułku piechoty.

     Słabo przebiegała także mobilizacja w Obwodzie Opatów, gdzie odtwarzany był 3 pułk piechoty Legionów. Na koncentrację do akcji Zemsta udawał się on w sile jednego batalionu.

     17 sierpnia zapadły ważne decyzje:
-odstąpiono od tworzenia 28 DP, a zmobilizowane jednostki miały być użyte do tworzenia innych,
-odstąpiono od odtwarzania przez Obwód Opatów 3 ppLeg, a jego dotychczasowe jednostki zostają włączone do 2 ppLeg.
-odstąpiono od organizacji 272pp w Inspektoracie Starachowickim, a dotychczas utworzone jednostki utworzą 3 ppLeg.

     Tak więc z całą pewnością możemy stwierdzić, że 17 sierpnia formalnie przestał istnieć 272pp. Na bazie zmobilizowanych oddziałów od 18 sierpnia rozpoczęto formowanie 3 ppLeg.

Źródła

Opracowując powyższy artykuł korzystaliśmy z następujących materiałów:

Bartkowski Z.: Kompania „Młota”,
Borzobohaty W.: „JODŁA”,
Chmielowski T.: Wagary ze stenem,
Heda A.: Wspomnienia „Szarego”,
Kacperski B., Wroniszewski J.: Końskie i Powiat Konecki 1939-1945,
Langer M.: Lasy i Ludzie,
Sado G.: O Polskę Biało-Czerwoną,
Sierant P.: 2 ppLeg. AK,
Wiechuła L.: Akcja „Mania” w Drogi Cichociemnych,
Wójcik R.: Zarys dziejów 3 ppLeg. AK, w Armia Krajowa Okręg Radomsko-Kielecki,

Wróć